Uczestniczki z Ukrainy przywiozły korowaj – chleb, którym częstowały wszystkich zgromadzonych.
“Historia na głosy”, to wiodący wątek V Kongresu Archiwów Społecznych, zorganizowanego przez Centrum Archiwistyki Społecznej (CAS), a zainspirowany przez Ośrodek „Brama Grodzka Teatr NN” z Lublina. Kongres rozpoczął się w Dniu Archiwisty.
Od 25 lat Ośrodek wypełnia wyrwę, która powstała na dawnym podzamczu, za Bramą Grodzką – wyrwę po dawnych mieszkańcach tego obszaru i po ich domach – lubelskich Żydach. Przez ten czas pasjonaci i pracownicy Ośrodka nagrali 2900 relacji Żydów i Polaków, stworzyli miejsce spotkań, wydali mnóstwo publikacji, zorganizowali wiele ważnych wydarzeń. Na podzamczu cały czas – we dnie i w nocy – pali się uliczna lampa pamięci. „Historia każdego człowieka jest ważna. Wszystkie zarejestrowane opowieści powinny być dostępne do wysłuchiwania w miejscu, w którym są przechowywane oraz przez Internet”, to tezy z Manifestu Historii Mówionej wyrastającego z doświadczenia Ośrodka. Historia mówiona jest też jedynym skutecznym narzędziem pozwalającym na rejestrowanie relacji z toczącej się na Ukrainie wojnie. Stąd kolejne uzasadnienie wyboru tematu „Historia na głosy” i obecność na Kongresie przedstawicielek organizacji ukraińskich.
Archiwum Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich jest w bazie archiwów społecznych CAS, a jego przedstawiciele biorą udział w kongresach od początku, czyli od 2015 r. Jest wśród 700 innych archiwów, które stanowią oddolny ruch społeczny, stabilizujący demokrację, ruch „który nie został zawłaszczony w żaden polityczny sposób”, jak powiedział Zbigniew Gluza, prezes Ośrodka KARTA na otwarciu Kongresu w Lublinie. Po latach nieuznawania archiwów społecznych za podmioty równoprawne z archiwami państwowymi i prywatnymi, dziesięć lat temu nastąpił przełom i ustawowo zagwarantowano ich byt.
Kilkuminutowe prezentacje przedstawicieli różnych archiwów społecznych były niezwykle ciekawe i inspirujące. Nic, tylko zapisywać pomysły i stosować je do własnych działań z zaraźliwym zapałem tych pasjonatów. Np. Białostocka Mediateka Centrum Ludwika Zamenhofa zachowuje pamięć o niezwykłej dzielnicy Bojary, która znika pod parkingami i budynkami deweloperów; Praga Gada rejestruje gwarę i utrwala ją w znakomitych komiksach, które czytane są na głosy przez starszych Prażan; Ośrodek KARTA wraz z Domem Spotkań z Historią nagrali i udostępnili fragmenty blisko 1100 relacji Polaków ze Wschodu; „Kroniki sejneńskie” to różne formy pracy z pięcioma pokoleniami dzieci i ich dziadków z Sejn; etnograficzna mapa gminy Sępólno Krajeńskie stworzona z młodzieżą m.in. z Iłowa i Lutowa; wreszcie – „Premiks”, słuchowisko ludzi zza baru. Prócz prezentacji były dyskusje, warsztaty i wydarzenia towarzyszące, jak: tematyczne spacery po Lublinie, zwiedzanie miasta, wizyty, w tym w Archiwum Państwowym w Lublinie, spektakl. Trzy intensywne dni, które zgromadziły w salach Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej prawie 200 uczestników (jeszcze więcej – online), w dniach od 29 września do 1 października 2023 r.
Centrum Archiwistyki Społecznej powołane zostało w 2020 r. i jest współprowadzone przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Ośrodek KARTA.
Monika Agopsowicz i Władysław Deńca
PS: O „Ormiańskim Lublinie” i okolicach można przeczytać w „Ormiańskiej Polsce” wydanej przez Fundację Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w 2018 r. (str. 295-300).
Spotkanie z Michałem Hochmanem, piosenkarzem, bohaterem kampanii „Historia na głosy”, prowadziła dziennikarka Grażyna Lutosławska. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”
Koalicje pamięci. Dworek „Milusin” 1956–2000 prezentowała Beata Nessel-Łukasik. Kongres tłumaczony był na Polski Język Migowy, dzięki czemu można było poznać niezwykle ciekawe uwagi osób niesłyszących.
