Autorką artykułu jest Astghik Kirakosyan, która aktualnie mieszka w Kielcach. Artykuł będzie prezentowany w kilku częściach w języku ormiańskim i angielskim. Najważniejsze etapy historii Ormian polskich – od średniowiecza do czasów współczesnych – będą mogły być w takiej formie przybliżone mieszkańcom Armenii.

Pawel Grzesik

W Polsce Ormianie mieli własny Kościół i swoje prawo, Paweł Grzesik

Pawła Grzesika spotkałam przypadkowo pytając o drogę. Ormiańska wolontariuszka pierwszego dnia pobytu w Polsce spotyka historyka badającego historię i kulturę Armenii. Co za zbieg okoliczności?
Paweł zaprosił mnie wtedy do Muzeum Narodowego w Kielcach, gdzie rozmawiałam z nim o jego pracy i byłam mile zaskoczona. „Zainteresowanie historią Ormian zawdzięczam Grzegorzowi Axentowiczowi, który w latach trzydziestych XX wieku był szefem Izby Rzemieślniczej w Kielcach. Pewnego dnia jego syn Marek podarował muzeum osobistą kolekcję związaną z ojcem, w której znajdowało się wiele zdjęć i innych pamiątek. Postanowiłem wtedy napisać artykuł
o Grzegorzu. Pisząc go, odkryłem, że Grzegorz wiedział o swoich ormiańskich korzeniach i był z nich dumny. I tak zainteresowałem się historią Ormian w Polsce oraz historią samej Armenii- a więc wszystko przez historię życia jednego człowieka. Od tamtego czasu wygłosiłem kilka prelekcji w Muzeum Narodowym w Kielcach i w innych miejscach na temat Ormian w Polsce oraz generalnie o historii i dziedzictwie Ormian ”.


Następnie Paweł pokazał mi prezentację składającą się z ponad stu slajdów, którą wykorzystał podczas wykładu w Kieleckiej Szkole Artystycznej trzy lata temu, kiedy cały rok poświęcony był sztuce i kulturze ormiańskiej.
Jednym z kluczowych punktów programu były khaczkary (ormiańskie kamienie z krzyżem). Jeden z nich jest w Kielcach, wykonany w miejscowej Szkole Plastycznej, drugi stoi przed klasztorem Świętego Krzyża w Górach Świętokrzyskich. Prezentacja zawiera również piękne zdjęcia z wizyty Pawła w Armenii. Część z nich zrobiona była w klasztorze Geghard ,część przedstawia miejscowe khaczkary i bogato zdobiony portal. Stały się one wspaniałym dodatkiem do wystawy czasowej „Warsztat Ormiański – Sztuka Detalu”. Jednym z gości obecnych na otwarciu był Ambasador Armenii. Faktycznie, przyjechał on aż z Warszawy, aby otworzyć wystawę Pawła.
„Jeśli chodzi o Ormian w Polsce, to pierwotnie mieszkali na Krymie.
W większości zapomnieli o swoim języku, ale nadal używali ormiańskiego alfabetu. W XIV wieku wyemigrowali do Lwowa, będącego wówczas częścią Królestwa Polskiego. W tym czasie Polską rządził Kazimierz Wielki, jeden z najważniejszych polskich królów. Za swoich rządów zapraszał do naszego kraju wielu ludzi innych narodowości, w tym Niemców, Żydów i Ormian, ponieważ wiedział on , że są dobrymi kupcami i znakomitymi rzemieślnikami, co mogło być wykorzystywane przy budowaniu i wzbogacaniu polskich miast. Prawo miejskie Magdeburga, nadane miastu na mocy przywileju lokacyjnego, zawiera klauzulę, w której wymienia Ormian z nazwy. W istocie rzeczy, król dał im prawo do stosowania własnego prawa podczas pobytu w mieście. Kolejną ważną decyzją podjętą przez Kazimierza było utworzenie nowego biskupstwa specjalnie dla Lwowa, poprzez budowę katedry ormiańskiej i przeznaczenie jej na siedzibę biskupa ormiańskiego. Katedra ta stała się ostatecznie najważniejszym miejscem dla Ormian w Polsce.” „Innym ważnym miastem dla Ormian w Polsce był Kamieniec Podolski, obecnie także na terytorium Ukrainy. Było to piękne miasto i cudowne miejsce. Była tam duża i bardzo ważna wspólnota ormiańska.” Następnie Paweł rozwinął mapę na której zaznaczono miejsca, gdzie żyły społeczności ormiańskie w Polsce. „Mieszkali w Polsce we własnych dzielnicach. Mówili swoim językiem, który nie był ormiańskim, ale kipczackim. Język ten Ormianie zaadoptowali od plemion zamieszkujących okolice Półwyspu Krymskiego. Aby lepiej z nimi handlować, nauczyli się ich języka i stopniowo zapomnieli ormiańskiego, ale nadal używali swojego rodzimego alfabetu. W Polsce mieli swój kościół i co najważniejsze na tamte czasy mieli swoje własne prawo.

Astghik Kirakosyan

Wirtualny Świat Polskich Ormian