ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ:

Ինչպես ամեն շաբաթ օր, Լեհահայոց գանձարանն իր դռներն էր բացել այցելուների առջև, սակայն հունիսի 15-ը առանձնահատուկ օր էր, քանի որ պարոն Թոմաշ Կուբա Կոզլովսկին Պատմության հետ հանդիպման տնից Լեհահայերի մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի կենտրոնակայան էր հրավիրել Պատմական զբոսանքների վաղեմի սիրահարների երկու խումբ՝ Պատմության հետ հանդիպման տնից Վարշավայի կրեսերի նախաձեռնության: Պատմության հետ հանդիպման գլխավոր թեման այս անգամ լեհահայերն էին։ Հիմնադրամի կողմից հրավիրված Հայկական գանձարանում հանդիպման հատուկ հյուրն էր Գդանսկի հայկական հյուսիսային ծխի քահանան և Ստանիսլավովի Տիրամոր հրաշագործ պատկերի խնամակալ Ցեզարի Աննուսևիչը։ Ստանիսլավովի Ողորմած Տիրամոր սրբավայրը գտնվում է Սուրբ Պետրոս և Պողոս եկեղեցում, Գդանսկի Նա Ժաբիմ Կրուկու փողոցում: Կուբա Կոզլովսկու ծավալուն ներածությունից հետո հյուրերին նախ ցուցադրեցին թանգարանի ցուցադրությունը՝ Լեհահայերի գանձարանը, ապա, նստելով երկրորդ սենյակում, նրանք հնարավորություն ունեցան լսելու հայր Ցեզարի Աննուսևիչի պատմությունը Ստանիսլավովի հրաշագործ պատկերի ճակատագրի և Պետրոս և Պողոս եկեղեցու պատմության մասին: Սա վերջը չէր, քանի որ նրանք նաև հնարավորություն ունեցան դիտելու արխիվային կարճամետրաժ ֆիլմեր և լուսանկարներ պապական թագերով այս հրաշագործ պատկերի թագադրումից, որը տեղի է ունեցել 87 տարի առաջ՝ 1937 թվականի մայիսի 30-ին Ստանիսլավովում։ Հայր Աննուսևիչը մեր հյուրերին նվիրեց գրքույկներ և մեդալիոններ, որոնք Ստանիսլավովի վերջին ծխական քահանայի՝ վերապատվելի Կաժիմիեժ Ֆիլիպյակի ջանքերով փրկվեցին և 2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո հայտնվցին Գդանսկի եկեղեցում: Հյուրերը դիտեցին նաև մեր «Հիշողությունների ճամպրուկ. Զախարիաշ Գրեգորովիչ (1884-1961)» ժամանակավոր ցուցադրությունը։ Տարբեր մանրուքների վերաբերյալ հարցերը վերջ չունեին, հետաքրքրվողները ստացան Հին ու Նոր քաղաքում հայկական արահետով զբոսանքի քարտեզներ, Հին Պովոնզկի գերեզմանատան հատակագծերը՝ նշված հայկական շիրիմներով, և էջանիշեր՝ հայերեն այբուբենով։ Այս շաբաթ օրը չափազանց լարված էր, քանի որ առաջին հյուրերը եկան 11:00-ը դեռ չլարացած, իսկ վերջիններին հրաժեշտ տվեցինք ժամը 18:00-ի սահմաններում: Հուսով եմ, որ բոլորը գոհ ու տպավորություններով լեցուն հեռացան, շատերը խոստացան կրկին այցելել իրենց մտերիմների հետ։

մոտ․, լուս.՝ Մոնիկա Ագոպսովիչ, Վլադիսլավ Դենցա

Լույս է տեսել «Լեհահայեր․ Լեհահայության պատմությանը նվիրված հանդես»-ի հոբելյանական՝ տասներորդ համարը։ «10-րդ հրատարակությունը ներառյալ, որն այս տարի ներկայացնում ենք ընթերցողներին, հրապարակել ենք 84 հոդված և աղբյուրների խմբագրում, 17 գիտական հոդված, 18 ակնարկ և 5 թեմատիկ տեքստ՝ Լեհաստանից, Հայաստանից, Ուկրաինայից և Բելառուսից 60 հետազոտողների կողմից, այսինքն՝ ժամանակակից երկրներից, որտեղ ժամանակին գրվել է լեհահայերի պատմությունը, ինչպես նաև Ֆրանսիայից, Հունգարիայից, Չեխիայից, Իտալիայից, Շվեդիայից, Բելգիայից և Մեծ Բրիտանիայից»,-ներածությունում գրում են այս գիտական ամսագրի ստեղծողներն ու խմբագիրները՝ Անդժեյ Ա. Ժիեմբան և Քշիշտոֆ Ստոպկան:
Նրանց վճռականության և քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ՝ Լանցկորոնսկիների հիմնադրամի և Յագելոնյան համալսարանի պատմության ֆակուլտետի ֆինանսական աջակցությամբ և Ակադեմիական Գրախանութի հետ համագործակցությամբ, այս եզակի հանդեսը լույս է տեսնում 2010 թվականից: Այն անգնահատելի է լեհահայերի և Լեհաստանի հետ առնչվողների պատմության և մշակույթի վերաբերյալ հետազոտությունների զարգացման համար:
Մաղթում ենք հետագա բեղմնավոր տարիներ հայագիտության ասպարեզում: Լեհաստանի հայկական մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի թիմ։

մայիսի 21-ին մեծ շուքով բացվեց Կրաշինսկիների պալատը, որն այժմ դարձել է Ազգային գրադարանի գանձարանը՝ ներկայացնելով իր ամենաթանկ նմուշները։ Դրանց թվում է ամենաարժեքավոր հայկական ձեռագրերից մեկը՝ Սկևրայի Ավետարանը, որը կոչվում է նաև լվովյան, այն ամենաարժեքավոր նմուշն է լեհահայերի ժառանգության, որը բաղկացած է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո նախկին Արևելյան Կրեսերի հայ-կաթոլիկ ծխերից փրկված ռեսուրսներից։ Հետպատերազմյան տարիներին խնամքով և խելամտորեն թաքցված՝ այն ի լույս եկավ միայն անվտանգ ժամանակներում և, հաշվի առնելով իր անգնահատելի արժեքը, 2006 թվականին տեղավորվեց Ազգային գրադարանում: Ավելի վաղ Լեհաստանում այն ցուցադրվել էր «Լվովի հայկական ցուցահանդեսում» 1932 թ.։ Այսպիսով, գրեթե 100 տարի անց կարող ենք կրկին հիանալ այս ստեղծագործության բնօրինակով: Այցելել ցուցահանդես, որտեղ Ազգային գրադարանն իր ռեսուրսներից իսկական գոհարներ էր ցուցադրել՝ հնագույն ձեռագրեր, տպագրություններ կամ նոտաներ, հեշտ գործ չէր, քանի որ ցանկացողները շատ էին: Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի համախմբված թիմը, որը համալրվել էր մտերիմ ընկերներով, հայ ռեժիսոր Վահրամ Մխիթարյանի ղեկավարությամբ, ով այժմ ֆիլմ է նկարահանում Ավետարանի ճակատագրի մասին, ժամը 23:00-ի սահմաններում այցելեց ցուցահանդես: Բացառիկ հնարավորություն ունեցանք ունենալու Վահրամի կողմից նախապես կազմակերպած «անձնական» ուղեցույց՝ Ազգային գրադարանի հավաքածուների հասանելիության բաժնի ղեկավար դոկտոր Մաչիեյ Շաբլևսկուն: Մեր ուղեցույցը մեզ ուղեկցում էր պալատի հերթական սրահներով՝ խոսելով անսովոր ցուցանմուշների մասին, ժամանակի ընթացքում հետաքրքրվողների խումբը վերածվեց գրեթե ամբոխի:
Շրջագապտույտի վերջին փուլը չափազանց հուզիչ սրահ էր, որտեղ անիմացիաների և գրությունների ֆոնի վրա ներկայացված էր այն, ինչ գրադարանի այն ժամանակվա աշխատակիցները գտել են Վարշավայի ապստամբությունից հետո՝ հրկիզված ավերակներ և փոշու վերածված հատորներ՝ գերմանացի զավթիչներն այրել էին մեր ազգային ժառանգությունը.
Այս բացառիկ հետաքրքիր ցուցահանդեսի մեր այցելությունն ավարտեցինք ժամը 1:00-անց խմբակային լուսանկարով, իհարկե, Սկևրայի Ավետարանի ցուցափեղկի մոտ: Իսկապես հուզիչ էր։

մոտ, լուս.՝ Մագ

Թանգարանների քսաներորդ գիշերը Լեհաստանում և հինգերորդը Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամում արդեն պատմություն է: Մեր հայկական առաջարկը կրկին հետաքրքիր ստացվեց և գրավեց բոլոր տարիքի բազմաթիվ այցելուների։ Բոլորի համար հաճելի ինչ-որ բան ունեինք։ Սկսած Վարշավայի էքսկուրսավար Էլիզա Կոժենևսկայի հետ Հին քաղաքում լեհահայերի հետքերով մեկուկես ժամանոց զբոսանքներով, Լեհահայերի գանձարանով շրջագայությամբ և «Հիշողությունների ճամպրուկ. Զախարիաշ Գրեգորովիչ (1884-1961) ժամանակավոր ցուցադրությամբ)», մինչ ՊՈԼՈՆԻԿԱ ինստիտուտի Լվովի հայկական տաճարի մասին կարճ ֆիլմերը՝ մուլտֆիլմ երեխաների համար և վավերագրական պատմություն մեծահասակների համար։ Հիմնադրամի դռները բացեցինք արդեն ժամը 15-ին և մինչ ժամը 23-ն անընդհատ էքսկուրսիաներ էինք անցկացնում։ Յոթ կամավորներից յուրաքանչյուրը՝ Հանիա, Մոնիկա, Մարինա, Կրիշիա, Դանեկ, Արմեն և Վոյտեկ, անչափ շատ գործ ուներ: Մեր փոքրիկ գրախանութը բաց էր, ծարավածներին ջուր էին տալիս, իսկ հուշամատյանում գրառում կատարելու համար բոլորը թխվածքաբլիթ էին ստանում։ Լսեցինք, որ մեր մոտ ոչ միայն հետաքրքիր էր, այլև հաճելի։ Եվ որքա՜ն հետաքրքիր մարդկանց հետ հաճույք ունեցանք հանդիպելու՝ հայեր, լեհահայերի ժառանգներ, պատմաբաններ, մեր հարևանները Շվիենտոյերսկա փողոցից և շրջակայքից, արմատներով կրեսերից, այդ թվում՝ արևմուտքից այցելուներ: Այցելուներից Տաթևիկ Շեկոյանը մի քանի անգամ ինքնաբուխ երգեց հայկական գեղեցիկ երգեր՝ Կոմիտասի և ժողովրդական երգեր։

մագ, լուս.՝ Մարինա Խանամիրյան, Դանեկ Դենցա

Մայիսի 11-ին, ժամը 12:00-ին Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի կենտրոնակայանում բացեցինք նոր, այս անգամ ժամանակավոր ցուցահանդես՝ “Զախարիաշ Գրեգորովիչ 1884-1961․ Հիշողությունների ճամպրուկ“. Այս ցուցահանդեսի ստեղծման համար առիթ է հանդիսացել Գրիգորովիչների ընտանիքի հավաքածուում գտնված ճամպրուկի պարունակությունն է։ Այն լի էր անցյալ տարի Հիմնադրամի հետ ընկերացած և մեր թիմի անդամ հանդիսացող Կաշիայի նախապապ Զախարիաշի հուշանվերներով, փաստաթղթերով և լուսանկարներով: Ցուցահանդեսը պատրաստել է Հաննա Կոպչինսկա-Կլոսը` Կաշիա Գրեգորովիչի հետ համագործակցությամբ, պաստառը` Զուզաննա Կլոսը, գրատախտակները և թռուցիկը` Մարիա Օհանովիչ-Տարասյուկը: Ցուցահանդեսի բացմանը ներկա էին հիմնադրամի աջակիցների մի մեծ խումբ, այդ թվում՝ բազմաթիվ հայ ընտանիքների ներկայացուցիչներ։ Մարդիկ, ովքեր առաջին անգամ էին եկել մեր կենտրոնակայան, հնարավորություն ունեցան տեսնել նաև «Լեհահայերի գանձարանը» մշտական ցուցադրությունը։
Թռուցիկ
Սիրով հրավիրում ենք բոլոր ցանկացողներին այցելելու երկու ցուցադրության, մոտակա հնարավորությունը՝ շաբաթօրյա Թանգարանների գիշերն է:

մոտ, լուս․՝ Ֆրանչիշեկ Վասիլ

Քույր Միրիամ Իսակովիչին հանդիպեցինք 2024 թվականի հունվարի 18-ին Ռադվանովիցեում՝ հայր Թադեուշ Իսակովիչ-Զալեսկու՝ նրա եղբորորդու հուղարկավորության ժամանակ: Դրանից որոշ ժամանակ անց հինգ հոգով այցելեցինք նրան Լասկիում և միմյանց խոստացանք կրկին հանդիպել՝ նրա հոգու հանգստության համար հայկական պատարագով։ Եվ այսպես, մի շոգ շաբաթ օր՝ ապրիլի 7-ին, հայր Յուզեֆ Նաումովիչը Սուրբ Պատարագ անցկացրեց Հայր Վլադիսլավ Կորնիլովիչի (1884-1946) «տնային» մատուռում, երանելի Մայր Չացկայի գործակից, Լասկիի կույրերի կենտրոնի համահիմնադիր և հոգևոր տնօրեն: Պատարագիչը հիշատակեց հայր Թադեուշի համար աղոթքների նշանակությունը և ուշադրություն հրավիրեց այն շնորհների վրա, որոնք մեզ, լեհահայերի և մեր ծիսակարգի համար կարող է Աստծուց խնդրել հանգուցյալը:
Քույր Միրիամը մեզ հումորով և պերճախոսությամբ պատմեց իր կյանքի մասին: Հարցին, թե ինչպես է նա հայտնաբերել կույրերին ծառայելու իր կոչումը, նա ասաց․ «Երբ Կրակովում մաթեմատիկայի ուսումնառությանս առաջին տարում ես պատկանում էի հայր Կարոլ Վոյտիլայի ղեկավարած «երգչախմբին», մեզ միացան գեղեցիկ երգող կույրեր Գենիա Պեկչակը և նրա եղբայր Յանեկը: Մի հանդիպման ժամանակ հայր Վոյտիլան որոշեց. «Դու Գենիային կբերես հանդիպումներին»։
Երբ Քույր Միրիամը մեկնեց Ռադվանովիցե՝ այցելելու հայր Թադեուշի գերեզմանին և Կրակով՝ հանդիպելու իր զարմուհիներին, հյուրընկալ ֆրանցիսկյան միանձնուհիները մեզ ցույց տվեցին հուշասենյակը, ավելի ճիշտ՝ փոքրիկ թանգարանը՝ նվիրված երանելի մայր Չացկային, և մոտակա անտառային գերեզմանոցը, որտեղ հանգչում են քույրեր և շատ հայտնի մարդիկ։ Լասկիում սուրբ պատարագից հետո լուսանկարում քույր Միրիամը կանգնած է հայր Յուզեֆի աջ կողմում: Շատ հետաքրքիր է հարցազրույցը քույր Միրիամի հետ 2021-ի “Կիրակնօրյա Հյուր” կայքում։ Լասկիում հանդիպումը առիթ եղավ շնորհակալություն հայտնելու հայր Յուզեֆ Նաումովիչին մեզ՝ լեհահայերի, հայ կաթոլիկների հանդեպ ունեցած հրաշալի, նվիրյալ ծառայության ութերորդ տարվա համար և մաղթելու նրան երկար տարիների առողջություն և ուժ իր բոլոր գործերում։

Մագ

Հրավիրում ենք այցելել «ԼԵՀԱՀԱՅԵՐԻ ԳԱՆՁԱՐԱՆԸ» մշտական թանգարանային ցուցադրություն ամեն շաբաթ օր, ժամը 14:00-17:00, շուտով նաև կիրակի օրերին, Շվենտոյերսկա 12 հասցեում:
5-ից ավելի հոգուց բաղկացած խմբերը՝ ցանկացած օր, պայմանավովածությունը հեռախոսով. 502 421 944

Երեկ՝ 2023 թվականի մարտի 11-ին, մեր ցուցադրությամբ ուղեկցելու իր առաջին քայլերը արեց Օլգան (նկարում առաջինը՝ աջից): Նա հիանալի աշխատանք կատարեց՝ որպես դեբյուտ:

Կային մարդիկ, ովքեր ուշադիր ուսումնասիրում էին յուրաքանչյուր մանրուք: Մեր մուլտիմեդիայի շնորհիվ պատմական լուսանկարում նրանք դիտեցին Կամենեց Պոդոլսկիի եկեղեցու խորանը, իսկ այնտեղ այն նկարը, որը գտնվում է մեր ցուցադրությունում։ Ծանոթացան նաև այս եկեղեցու Տիրամոր կերպարի պատմությանը, որը ներկայացրել է նաև Յոզեֆ Բրանդտը 1870թ.-ին իր «Հայկական Աստվածածին» նկարում (ունենք այս պատկերի իրական չափերով պատճենը): Մյուս հյուրերին հատկապես հետաքրքրում էին մեր, ինչպես նաև Լեհաստանի հայկական մշակույթի հետազոտությունների կենտրոնի և Հայկական մշակութային ընկերության հրապարակումները: Մեծ հաճույքով շրջեցինք աշակերտուհի Մարիաննայի (և նրա մայրիկի) հետ, ով իր դպրոցի համար պրեզենտացիա է պատրաստում լեհահայերի մասին: Հրավիրել ենք արդեն նրա դասարանին, և ամբողջ դպրոցին, դիտելու մեր ցուցադրությունը։ Բոլորին կոչ էինք անում ներկա գտնվել մեր հայկական պատարագներին և այցելել մեզ Թանգարանների գիշերը՝  2023 թվականի մայիսի 13-ին: Այդժամ, բացի ցուցահանդես այցելելուց, հնարավոր կլինի շրջել մեր զբոսավարների հետ։

Այցելուներից ոմանք մեզ հետ պայմանավորվել են հեռախոսով, ինչը և Ձեզ ենք առաջարկում անել․ հեռ.՝ 502 421 944։ Աշխատում ենք ամեն շաբաթ օր՝ 14:00-17:00-ը, բայց միշտ սիրով կարող ենք պայմանավորվել:

Հիմնադրամի աշխատակազմ

Հերթական արխիվային նյութերն են փրկվել «Աջակցություն արխիվային գործունեությանը» մրցույթի շրջանակներում: Սկսենք ամփոփումներից:

Առաջնագծում… բացահայտում Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամում:

– նման գրառում է հայտնվել Պետական արխիվի կայքում

https://www.facebook.com/ArchiwaPanstwowe/?locale=pl_PL

Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի արխիվում ամբողջությամբ պահպանվել են Ստանիսլավովի հայկական եկեղեցու հնագույն հայկական ծխական մատյանները՝ մկրտությունների գրանցամատյանը 1703-1783 թթ. և մահերի գրանցամատյանը 1715-1829 թթ., որոնք ենթարկվել են ախտահանման և ամբողջական պահպանման: Պահպանման աշխատանքների ժամանակ արտասովոր հայտնագործություն է արվել՝ մատյանների կաշվե կազմերում հայտնաբերվել են 18-րդ դարի 54 թերթեր։ Գտածոն դուրս է բերվել կազմերից, առանձնացվել և մաքրվել։

Այսպիսով, իրականացվող աշխատանքները թույլ են տալիս ոչ միայն մատյանների բովանդակության, այլև մինչ այժմ անհայտ ձեռագրերի անվտանգ ուսումնասիրությունը, որոնք կարող են արժեքավոր նյութ լինել պատմաբանների համար։ Լեհահայոց մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի արխիվում պահվող հնագույն հայկական մետրիկական մատյանների ոչնչացման գործընթացը կասեցվել է: Մատյանները պաշտպանված են և կարող են անվտանգ օգտագործվել՝ առանց նյութի ոչնչացման և միկրոօրգանիզմների կողմից առողջությանը վտանգի ենթարկելու:

Պահպանված մատյաններից մեկը կարելի է դիտել Հիմնադրամի կենտրոնակայանում (Warszawa, ul. Świętojerska 12) գտնվող մշտական ցուցադրությունում։

read more…

Լույս է տեսել «Լեհահայեր» ամսագրի հերթական՝ 9-րդ համարը, Անդժեյ Ա. Ժիեմբայի խմբագրությամբ։

Մարչին Լուկաշ Մաևսկին համարը բացում է Զամոշչում հայկական ծխական համայնքի մետրիկաներին նվիրված հոդվածով։ Հայ բենեդիկտուհի Անտոնինա Գրժեգորզովիչուվնայի 1757 թվականի ձեռագիր երգարանի մասին գրում է Անդժեյ Ա․ Ժիեմբան։ Հրապարակված հոդվածների շարքում կհանդիպենք՝ մինչ Լվովից Լեհաստանի նոր սահմաններ գաղթելը լատինական և հայ բենեդիկտուհիներին, նրանց փոխհարաբերություններին ու համակեցությանը նվիրված հոդվածներ` Ուրշուլա Օսոսկոյի հեղինակությամբ:

Տոմաշ Քշիժովսկին ուսումնասիրել է արքեպիսկոպոս Յուզեֆ Թեոդորովիչի հավաքածուի հին տպագրությունները, իսկ երկրորդ նյութում անդրադարձել է 1930-ականներին Լեհաստանում սլավոնա-հայ-կաթոլիկ եկեղեցական միություն ստեղծելու ծրագրերի թեմային: Էվա Շեմենեց-Գոլաշը ուսումնասիրել է պրոֆեսոր Էդվարդ Տրիյարսկու գիտական նվաճումները հայ-կիպչակերեն լեզվի ուսումնասիրության տեսանկյունից: Սրանք, իհարկե, այս հետաքրքիր ամսագրում պարունակվող բոլոր նյութերը չեն: